در هنگام بررسی برای خرید مانیتور و تلویزیون و به‌صورت کلی هر نوع صفحه‌نمایشی، حتما با عناوینی مثل IPS، TN و VA برخورد کرده‌اید. این‌ها همگی پنل صفحه‌نمایش هستند. هر صفحه‌نمایش از یک پنل خاص برای به‌تصویر کشیدن رنگ‌ها و نور استفاده می‌کند و هر یک از این سه مدل هم ویژگی‌های مثبت و منفی خود را دارند. در واقع نمی‌توان گفت که کدام بهتر است، زیرا هر کدام در یک بخش به‌خصوص عملکرد متفاوتی از خود نشان می‌دهند. در این مقاله قصد داریم شما را با ویژگی‌های پنل‌های صفحه‌نمایش آشنا کنیم. اینکه هر کدام چه خصوصیاتی دارند و برای چه‌کاری مناسب‌ هستند.

آشنایی با پنل‌های LCD ،LED و OLED

پیش از آن‌که به معرفی و بررسی پنل‌های صفحه‌نمایش IPS، TN و VA بپردازیم، لازم است با پنل‌های اولیه صفحه‌نمایش آشنا شویم.

پنل LCD

اولین پنل صفحه نمایش پنل مرسوم و پر استفاده LCD است. این کلمه مخفف عبارت Liquid Crystal Display بوده و همان‌طور که از نام آن مشخص است، نمایشگری است که در آن از کریستال مایع جهت نمایش نور استفاده می‌شود. وظیفه تولید نور در این پنل LCD برعهده یک لامپ فلورسنت (Fluorescent) است. پنل‌های صفحه‌نمایش IPS، TN و VA که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم در واقع همگی مدل‌هایی از پنل LCD هستند که بر روی لوازم الکترونیکی مختلف قرار گرفته‌اند.

پنل LED

از لحاظ تکنیکی پنل‌های LED در واقع همان پنل LCD هستند و در آن‌ها از همان کریستال مایع جهت نمایش نور استفاده می‌شود. اما تفاوت در منبع تولید نور در پنل است. در پنل LED به‌جای لامپ فلورسنت از دیودهای نورافشان استفاده می‌شود. LED مخفف کلمه Light Emitting Diode بوده و مهم‌ترین مزیت آن نسبت به LCD، مصرف کمتر انرژی است. همچنین در پنل‌های حرفه‌ای‌تر LED میزان روشنایی نور می‌تواند بیشتر از LCD باشد.

پنل OLED

یکی از پنل‌های دیگر که سن و سال کمتری نسبت به دو پنل نام‌برده شده دارد، OLED یا همان Organic LED است. تفاوت اصلی پنل OLED با LED در این است که نور تولید شده از یک منبع خارجی تغذیه نمی‌شود، بلکه هر یک از پیکسل‌‌ها نور خودشان را تامین می‌کنند. یکی از ویژگی‌های آشکار این پنل، نمایش بسیار زیبا رنگ مشکی است. در واقع در پنل صفحه‌نمایش OLED نور پیکسل‌ها در رنگ سیاه قطع می‌شود، بنابراین می‌توانید مشکی مطلق را تماشا کنید. از همین رو میزان تفاوت روشن‌ترین قسمت صفحه‌نمایش با تیره‌ترین قسمت بسیار زیاد می‌شود و شاهد کنتراست بسیار بهتری نسبت به LED و LCD هستیم.

پنل صفحه‌نمایش IPS

پنل IPS یکی از معروف‌ترین پنل‌های صفحه‌نمایش است که از آن بر روی موبایل، لپ‌تاپ، مانیتور و تلویزیون‌های خانگی استفاده می‌شود. IPS مخفف عبارتIn-Plane Switching بوده و مهم‌ترین ویژگی‌ آن مربوط به کیفیت رنگ‌های آن می‌شود. پنل IPS دقت رنگ بسیار بالایی دارد و در مانتیورهای حرفه‌ای که طراحان گرافیک از آن‌ها استفاده می‌کنند، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته بر روی سایر محصولات رده بالا نیز شرکت‌ها سعی می‌کنند از این پنل صفحه‌نمایش استفاده کنند. دقت رنگ بسیار خوب این پنل باعث افزایش قیمت آن نسبت به سایر پنل‌های صفحه‌نمایش نیز شده است.

بعد از دقت رنگ، زاویه دید یکی دیگر ویژگی‌های مهم این پنل است. مولکول‌های کریستال مایع که از آن‌ها در ساخت پنل‌های صفحه‌نمایش استفاده می‌شود، در پنل IPS به‌صورت افقی حرکت می‌کنند. این نوع حرکت باعث می‌شود که میزان پراکندگی نور بسیار کم باشد، از همین رو زوایه دید بسیار مناسب می‌شود. از هر زاویه‌ای که به صفحه‌نمایش پنل IPS نگاه کنید، غلظت رنگ‌ها تفاوتی با هم نمی‌کند. زاویه دید در کنار دقت رنگ بالا دو ویژگی مهم پنل صفحه‌نمایش IPS است. تماشا فیلم و همچنین انجام کارهای مربوط به طراحی گرافیک (که با رنگ سر و کار دارند)، از جمله‌ کارهایی هستند که تجربه آن‌ها با پنل صفحه‌نمایش IPS لذت‌بخش‌تر است.

تا به‌اینجا از نکات مثبت پنل صفحه‌نمایش IPS گفتیم اما حال می‌خواهیم به بررسی دو مورد در این پنل بپردازیم که سایر پنل‌های صفحه‎نمایش در آن عملکرد بهتری نسبت به IPS دارند. اولین مورد کنتراست (Contrast) است. تفاوت بین روشن‌ترین و تاریک‌ترین قسمت یک تصویر، نسبت کنتراست است. هرچه قسمت روشن و تیره، دارای رنگ‌های عمیق‌تری در یک تصویر مشخص باشند، یعنی کنتراست بهتر است. نسبت کنتراست در پنل‌ صفحه‌نمایش IPS معمولا 1000:1 است در حالی که پنل‌ صفحه‌نمایش VA نسبت کنتراست بهتری داشته در بازه 3000:1 تا 6000:1 است.

همچنین پنل IPS زمان پاسخ‌گویی (Response Time) کمی داشته و در مانیتورهای مخصوص بازی نیز می‌توان از آن استفاده کرد. زمان پاسخ‌گویی مربوط به سرعت تغییر یک رنگ (از سیاه به سفید و برعکس یا خاکستری به خاکستری) در یک تصویر است. هر چه این میزان کمتر باشد، جزییات تصویر با کیفیت‌تر دیده می‌شود و تار شدن و محو شدن کمتری به‌چشم می‌خورد. با توجه به اینکه زمان پاسخ‌گویی در این پنل مناسب است اما پنل TN عملکرد بهتری در این بخش دارد.

نکات مثبت پنل IPS

• دقت رنگ بالا و تولید رنگ‌های شفاف و زنده
• زاویه دید بسیار خوب
• مناسب برای تماشا فیلم و انجام کارهای مربوط به طراحی

نکات منفی پنل IPS

• کنتراست پایین‌تر نسبت به پنل‌ VA
• زمان پاسخ‌گویی صفحه‌نمایش معمولی

پنل صفحه‌نمایش TN

پنل TN یا Twisted Nematic یکی از پر استفاده‌ترین پنل‌های صفحه‌نمایش است. از این پنل در بسیای از لپ‌تاپ‌های میان‌رده استفاده می‌شود. دلیل پرکاربرد بودن این پنل در ابتدا قیمت پایین آن است. از همین رو بسیاری از شرکت‌ها برای پایین آوردن هزینه نهایی محصول خودشان از پنل TN استفاده می‌کنند.

اما پایین‌ بودن قسمت به‌معنای بی‌کیفیت بودن آن نیست. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های پنل TN پشتیبانی از رفرش‌ریت (Refresh Rate) یا همان سرعت نوسان (تغییر) تصویر (فریم) بالای 60 هرتز است. رفرش‌ریت به زمان تغییر یک تصویر به تصویر دیگر یا همان فریم به فریم دیگر گفته می‌شود. این مقدار هم با واحد فریم بر ثانیه (Frame Per Second) یا همان FPS نمایش داده می‌شود. رفرش‌ریت بالای 60 در پنل‌های صفحه‌نمایش TN به‌شما این اجازه را می‌دهد که در هنگام تجربه بازی‌های ویدیویی روان‌ترین تصویر را داشته باشید. مانیتورهای مخصوص بازی یا حتی لپ‌تاپ‌های گیمینگ برای ارائه رفرش‌ریت بالاتر از 60 (تا 120 و 144 هرتز) معمولا از پنل TN استفاده می‌کنند. در هنگام تجربه بازی با کیفیت عالی، رفرش ریت بالا بسیار اهمیت دارد تا بتوانید بازی خود را با نرخ بالای 60 فریم بر ثانیه تجربه کنید.  

علاوه بر رفرش‌ریت، زمان پاسخ‌گویی مانیتورهای با صفحه‌نمایش TN بسیار کمتر از IPS و VA است. از همین رو می‌توان گفت که پنل صفحه‌نمایش TN یک پنل ایده‌آل برای علاقه‌مندان به‌بازی‌های ویدیویی است. همچنین برای پردازش اطلاعات سه‌بعدی نیز رفرش‌ریت بالا به‌کار شما خواهد آمد. اما در کنار این ویژگی‌های مثبت لازم است ایرادات این پنل را هم با هم بررسی کنیم. دو ایراد می‌توان به TN گرفت. اول دقت رنگ پایین‌تر نسبت به IPS و دوم زاویه دید محدود.

وقتی دو مانیتور، تلویزیون و یا لپ‌تاپ با پنل صفحه‌نمایش TN و IPS را در کنار یک‌دیگر قرار دهید، تفاوت دقت رنگ و طیف رنگی آن‌ها کاملا مشهود خواهد بود. رنگ‌های پنل صفحه‌نمایش TN را به‌نوعی می‌توان کمی مرده خطاب کرد. البته شرکت‌های تولیدکننده که از این پنل‌ استفاده می‌کنند، از امکانات نرم‌افزاری برای ارتقا غلظت رنگ‌ها استفاده می‌کنند که تا حدودی جلوه رنگ‌های تولید شده را بیشتر می‌کنند. اما در هر حال از دقت رنگ پایین به‌عنوان یکی از معایب پنل‌ صفحه‌نمایش TN یاد می‌شود. علاوه بر این مورد، زاویه دید محدود هم عامل نه‌چندان رضایت‌بخش دیگر این پنل صفحه‌نمایش سریع است.

زوایه دید محدود به‌عنوان یکی از اذیت‌کننده‌ترین ویژگی‌های صفحه‌نمایش TN همواره معرفی شده است. رنگ‌های این پنل صفحه‌نمایش بهترین عملکرد را در حالت مشاهده به‌صورت مستقیم دارند و اگر از زوایای دیگر چه در حال افقی و چه در حالت عمودی به صفحه‌نمایش نگاه کنید، متوجه تغیر رنگ پیکسل‌ها خواهید شد. این ویژگی باعث می‌شود که پنل صفحه‌نمایش TN چندان برای تماشا فیلم مناسب نباشد. زیرا ممکن است در طول مدت آن بخواهید زاویه دید خود را مدام تغییر دهید. در این حالت اگر لپ‌تاپ شما این پنل را داشته باشد، می‌توانید آن را تغییر دهید اما در مانیتور و یا حتی تلویزیون کار شما سخت‌تر خواهد بود. البته در سری لپ‌تاپ‌ها و مانیتورهای مخصوص بازی یا کارهای تخصصی حرفه‌ای از این پنل همچنان استفاده می‌شود زیرا افراد در حین کار کمتر ممکن است از زاویه دیگر قصد کار داشته باشند و همیشه متمرکز به صفحه خواهند بود. اما بعضی شرکت‌ها نیز برای کاهش هزینه تولید، از این پنل -مخصوصا در لپ‌تاپ‌ها- استفاده می‌کنند.

یکی دیگر از نقاط ضعف پنل صفحه‌نمایش TN به حساسیت مربوط به ضربه است. در واقع با لمس و اعمال فشار بر روی پنل این نوع صفحه‌نمایش می‌توانید یک نوع محو شدگی سفید رنگی‌ را مشاهده کنید. در حالی که پنل صفحه‌نمایش IPS در برابر فشار حساسیت بسیار کمتری دارد. از همین رو پنل TN برای صفحه‌نمایش‌های لمسی چندان مناسب نیست.

نکات مثبت پنل TN

• پشتیبانی از رفرش‌ریت بالای 60 هرتز
• زمان‌ پاسخ‌گویی کم
• مناسب برای مانیتورهای مخصوص بازی

نکات منفی پنل TN

• دقت رنگ‌ پایین
• زاویه دید محدود
• حساسیت در برابر فشار

پنل صفحه‌نمایش VA

در یک جمله می‌توان پنل صفحه‌نمایش VA را به‌عنوان ترکیب ویژگی‌های مثبت پنل IPS و TN معرفی کرد. VA مخفف عبارت Vertical Alignment است. این پنل در مقایسه از لحاط قیمت درست در بین پنل‌های TN و IPS قرار می‌گیرد. دقت رنگ‌ آن نسبت به پنل TN بسیار بهتر بوده و اما باز هم در مقایسه با IPS کمی ضعیف‌تر است. اما برای مثال یکنواختی رنگ سیاه (Black Uniformity) آن نسبت به IPS بیشتر بوده و می‌توان رنگ مشکی عمیق‌تری را مشاهده کنید. علاوه بر این مورد، کنتراست تصویر هم به‌نسبت پنل IPS بسیار بهتر بوده و در بازه 3000:1 تا 6000:1 است.

یکی از ویژگی‌های جذاب پنل صفحه‌نمایش VA امکانی است که آن را به‌طور مشخص در پنل‌های نمایش OLED دیده بودیم. در مدل پنل OLED گفتیم که وقتی نیازی به نور نباشد، پیکسل خاموش می‌شود. در پنل VA در صفحه‌های LCD نیز اتفاقی مشابه انجام می‌شود. یعنی منبع نور در این پنل صفحه‌نمایش وقتی به‌آن نیاز نباشد، بسیار کم می‌شود. کم شدن نور در ناحیه خاص صفحه‌نمایش باعث می‌شود که بگوییم پنل VA در مقایسه با IPS دارای یکنواختی رنگ سیاه بهتری است. این مورد در کنار کنتراست بهتر باعث می‌شود که تماشا فیلم بر روی این پنل صفحه‌نمایش خیلی خوب باشد. همچنین انجام کارهای مرتبط با ویدیو مانند تدوین هم با این مدل صفحه‌نمایش جذاب‌تر می‌نماید.

برعکس پنل IPS، مولکول‌های کریستال مایع در این پنل به‌صورت عمودی حرکت می‌کنند و کمی میزان پراکندگی نور در آن بیشتر است. این پراکندگی نور باعث کاهش زاویه دید می‌شود. البته این زاویه دید از پنل TN بهتر است اما پنل IPS طبیعتا زوایه دید کامل‌تر و با ثبات‌تری دارد. زمان پاسخ‌گویی در پنل VA از هر دو پنل IPS و TN زیادتر بوده و به این معنای این است که برای یک تجربه حرفه‌ای بازی چندان توصیه نمی‌شود. همچنین مشابه پنل صفحه‌نمایش TN این پنل هم در برابر فشار حساس است و خیلی مناسب صفحه‌نمایش‌های لمسی نیست.

نکات مثبت پنل VA

• دقت رنگ خوب نسبت به TN
• کنتراست بسیار خوب
• قیمت پایین‌تر نسبت به پنل IPS
• یکنواختی رنگ مشکی

نکات منفی پنل VA

• زاویه دید محدود
• زمان پاسخ‌گویی زیاد

پنل TFT چیست؟

پنل TFT که مخفف عبارت Thin Film Transistor است، در بین دسته‌بندی‌های پنل LCD که تاکنون بررسی کردیم جای نمی‌گیرد و در اصل یک مدل خاص از پنل LED است. این مدل توانایی تولید نور بسیار بیشتری داشته و در آن معمولا از پوشش‌های Anti Reflective و Anti Glare استفاده می‌شود تا قادر باشید از آن زیر نور خورشید هم استفاده کنید. از این پنل بر روی موبایل‌ و لپ‌تاپ‌ها استفاده می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم صفحه‌نمایش‌های TFT مصرف بسیار کم انرژی آن‌ها است. از همین رو شرکت‌ها در موبایل و لپ‌تاپ‌های خود که قصد دارد شارژدهی زیاد را ارائه دهند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جمع‌بندی

سه مدل پنل صفحه‌نمایش IPS ،TN و VA را در این مقاله معرفی و ویژگی‌های مثبت و منفی هر یک را بررسی کردیم. این سه پنل صفحه‌نمایش بر روی موبایل‌ها، لپ‌تاپ‌ها، مانیتورها و تلویزیون‌ مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع نمی‌توان یکی را به‌عنوان بهترین معرفی کرد، زیرا هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند. با اینکه شاید بتوان پنل صفحه‌نمایش IPS را به‌عنوان یک صفحه‌نمایش کامل معرفی کرد، اما برای مثال در یک لپ‌تاپ یا مانیتور مخصوص بازی که رفرش‌ریت و زمان‌ پاسخ‌گویی بسیار اهمیت دارد، قطعا IPS بهترین گزینه نیست و TN نسبت به آن برتری دارد. برای خرید مانیتور، لپ‌تاپ و یا هر وسیله دیگری لازم است ابتدا بدانید که دقیقا به‌چه منظور می‌خواهید از آن استفاده کنید و سپس ویژگی‌های هر یک از پنل‌ها را مطالعه کرده و بهترین را برای خود انتخاب کنید.